Frans ivoren Beeldje van een Blinde Liereman

Een ivoren beeld van een oude man als lierspeler met een hond aan zijn voeten. De man is vermoedelijk blind, zoals gebruikelijk was in de beeldtraditie van de liereman. Op een zestiende -eeuwse prent van ‘De blinde leidt de blinde’ waarvan Hieronymus Bosch de bedenker was, heeft de eerste die in de greppel valt een lier in zijn handen. In navolgende verbeeldingen zijn de rondtrekkende muzikanten onsmakelijke mannen, vaak als kwaadaardig voorgesteld zoals bijvoorbeeld in werken van kunstenaars als Cornelius Massys (1545), Hans Bol (c. 1561), Hendrick Goltzius (1586). Ze hebben allemaal een blinde liereman. Het beste voorbeeld is het schilderij van Pieter Brueghel de Oudere van de blinde leidt de blinde in het Museo di Capodimonte in Napels.

 

Een veertiende -eeuwse geschiedschrijver heeft het al over de lier als een instrument van een blinde bedelaar dat werd gebruikt als middel om giften te krijgen. Vele verwijzingen naar blinde lieremannen worden gevonden in bronnen van de vijftiende tot en met de zeventiende eeuw. Deze blinde rondtrekkende artiesten kwamen niet allen voor in muzikale verhandelingen en encyclopedieën maar ook als rol in toneelstukken en in gedichten. De liereman was vaak blind en gebruikte zijn instrument om aandacht te trekken en voor muzikaal vermaak. Zij verlevendigden vrolijke bijeenkomsten met de primitieve maar doordringende klank van hun instrument. In de Nederlandse kunst van de zeventiende eeuw is de beroemde prent van Rembrandt uit 1648 van een bedelend gezelschap bij een deuropening met een blinde liereman een artistiek hoogtepunt in dit genre, Adriaen van Ostade maakte een jaar eerder een ets met hetzelfde onderwerp.

 

Dit beeld is echter niet naar een Nederlandse maar naar een Franse prent uit dezelfde periode ontstaan. De maker was Jacques Bellange (ca 1575-1616). Bellange woonde en werkte in Nancy en maakte vooral religieuze prenten. Slechts twee genrescènes van zijn hand zijn nog bekend. Beiden verbeelden lieremannen. Allebei de prenten zijn gebruikt voor ivoren beelden. Een daarvan is nu in het Grünen Gewolbe Dresden. Het werd daar voor het eerst genoemd in een inventaris uit 1741. Het beeld kwam uit de Brühlse verzameling. Dit beeld is waarschijnlijk van een andere hand , maar wel naar Bellanges prent. Deze gravure was zeer populair en werd snel na de eerste drukken gekopieerd door de Duitse graveur Mattheus Merian de Oude.

Literatuur:

K. Jones Hellerstedt, ‘A Traditional Motif in Rembrandt's Etchings: The Hurdy-Gurdy Player’, Oud Holland 95 (1981), pp. 16-30.
J. Kappel, Elfenbeinkunst im Grünen Gewölbe zu Dresden, Dresden 2017, pp. 438-440