Vlaamse Terracotta Buste van een Vrouw met Schandmasker

Deze terracotta buste van een vrouw met schandmasker die haar tong uitsteekt is een verassend vrij gemodelleerd beeld met een intrigerende betekenis. Waar zou deze buste gestaan hebben? Laten we eerst eens kijken naar de betekenis van het schandmasker en het uitsteken van de tong. Het dragen van schandmaskers, ook wel gezichtskooien genoemd, was een van de strafmaatregel, waartoe ook de schandpaal, -stoel, -mantel, -kooi, brandmerken en stokslagen behoren. Het dragen ervan werd in middeleeuws Europa opgelegd toen gevangenisstraffen nog niet gangbaar waren en de strafmaatregelen tot doel hadden de veroordeelde in zijn eer te krenken, te onteren en te vernederen. Pas in de achttiende eeuw raakten dergelijk straffen in onbruik. De persoon die dit lot onderging werd publiekelijk de stad of het dorp rondgeleid of op een plein te kijk gezet waar hij door het opgejutte volk bespot, bespuugd en bekogeld werd met rottend fruit en paardenvijgen. Niet zelden ontaardde dat in het gooien van stenen en andere harde voorwerpen. Het masker bood daar bescherming tegen. Het kon immers leiden tot ernstige
(hoofd)-verwondingen of zelfs de dood van de weerloze gestrafte. De duur van het dragen ervan hing af van de misdaad, de persoon en plaats. Het schandmasker zou vooral gebruikt zijn om vrouwen te straffen die de openbare orde verstoorden door onrust te stoken met geroddel, beledigingen te uiten en door te liegen.

Het uitsteken van de tong betekende belediging, dwaasheid, onkuisheid of onbeschoftheid. Al in de vroege middeleeuwen was het gebaar toepasselijk bij duivels uit de hel, maar we treffen het ook aan bij zondaars, heidenen en gulzigaards. Let bijvoorbeeld op voorstellingen van de Passie waarbij heidenen hun tong uitsteken naar Christus. In de voorstelling die we hier zien staat de uitgestoken tong symbool voor vulgariteit, obsceniteit en dwaasheid. De tong en de dikke lippen stonden namelijk symbolisch op de grens tussen binnen en buiten, het lichamelijke en spirituele. Met de uitleg van de twee meest opvallende zaken aan deze  buste is de plaats waarvoor zij bestemd was meest aannemelijk een dolhuys of een gevangenis. Het Dolhuys was een gesticht waar in vroeger eeuwen de gekken en oproerkraaiers werden opgesloten.