Duits Renaissance Türmchenuhr met Astrolabe

Een klassieke, buitengewoon fraai geproportioneerd Duitse tafelklok (Türmchenuhr) met astrolabe, gesigneerd op de voorste stijl van het uurslagwerk Johannes Benner Augspurg, gemaakt rond 1640. De vuurvergulde koperen kast van deze klok is aan alle zijden rijk gegraveerd met bloem- en bladmotieven. Op de hoeken zijn gladde pilaren geplaatst met strakke kapitelen en basementen op rechthoekige sokkels, aan de bovenzijde bekroond door prominente pinakels op soortgelijke, wat kleiner uitgevoerde sokkels op de bovenplaat. Tussen deze pinakels bevinden zich fraai uitgezaagde en gegraveerde frets. De opbouw op de bovenplaat bestaat uit twee verdiepingen, beide bestaande uit elegant, ajourgezaagde cilindrische bellenhuizen, de onderste voor de uurbel. Er zijn op drie verdiepingen pinakelkransen aangebracht, terwijl het geheel wordt bekroond door een koepel met daarop een beeld van een Romeinse soldaat met speer en schild. De vierkante, gemodelleerde voet is fraai gegraveerd en geciseleerd en rust op vier kussenvormige pootjes.
Aan de voorzijde van de klok is een grote Romeinse cijferring (tweemaal I-XII) met astrolabe aangebracht rond een gegraveerde zilveren onderplaat, een projectie van het firmament. Er zijn drie gegraveerde verguld messing wijzers, waarvan één met zonmotief, de ander met maanmotief en de derde zonder verdere markering, die verbonden is met de zonnewijzer. Bovendien is er achter deze wijzers een geblauwd-stalen wijzer, een z.g. drakenwijzer. De eerste geeft de tijd van zonsopgang aan, terwijl de maanwijzer de opkomst van de maan aanduidt. Het geheel draait eens in de negentien jaar rond en is een weergave van het firmament. Zo kan tegen gegraveerde ondergrond bijvoorbeeld de stand van de zon in de dierenriem worden afgelezen, alsook de baan die de maan beschrijft. Wanneer de zon- of maanwijzer samenvalt met de drakenwijzer is er sprake van een zons- of maansverduistering. Het midden van het wijzerstelsel is voorzien van een schaal 1-29,5 waarop de ouderdom van de maan wordt aangegeven door de staart van de maanwijzer. In een cirkelvormig gat in het middenstuk, waarin een aspectarium is gegraveerd, wordt de maanfase aangeduid. In de vier hoeken zijn secundaire cijferringen aangebracht; links boven voor de keuze kwartierslagwerk (4) of uurslagwerk (12); rechtsboven voor de reglage (1-8); linksonder voor de aanduiding van de zondagsletter (die aangeeft op welke dag 1 januari valt (b.v. A = zondag, B = zaterdag, etc.), zodat de datum van eerste zondag in het jaar kan worden bepaald, ook in schrikkeljaren); en rechtsonder voor de tijdsaanduiding, waarbinnen zich de wekkerschijf bevindt.
 
Aan de achterzijde bevindt zich een cijferring, waarop de tijd wordt aangeduid. Van buiten naar binnen is er een kwartier- en minuutring, een datumring, een uurring met Romeinse cijfers (2 x I-XII), een vergulde uurring met Arabisch cijfers (1-24), een brede ring voor de lengte van dag en nacht, en een wekkerschijf (1-24), dit alles binnen een halfjaarkalender met aanduiding van de heilige van de dag, die kan worden omgedraaid. Aan de linkerkant wordt de stand van het uurslagwerk wordt aangegeven (1-12), terwijl aan de rechterkant de stand van het kwartierslagwerk kan worden afgelezen (1-4).
Het uurwerk, met een gangduur van twee dagen, is opgebouwd tussen messing stijlen, waarbij de slagwerktreinen dwarsgeplaatst zijn. Het wordt aangedreven door drie veren in messing veertrommels via snek met ketting. Het gaandwerk is uitgevoerd met spillengang en balans. Het door een sluitschijf geregelde uurslagwerk geeft de uren voluit op een bel van zwaardere toon aan, terwijl het eveneens door een sluitschijf geregelde kwartierslagwerk de kwartieren op een bel van lichtere toon aangeeft.

Ten slotte is de klok voorzien van wekkerwerk. Onder de voorste fret is een knopje aangebracht waarmee het de wekker kan worden aan- en afgezet. Het wordt opgewonden in het midden van de ring met de zondagsletters.

De maker
Johannes Benner was actief als klokkenmaker in Augsburg van rond 1620 tot 1659. Vermoedelijk was hij de zoon van Philipp Jakob Be(r)ner (P.I.B), die zonnewijzers maakte. In Rusland bevindt zich in het buitenpaleis Peterhof ten westen van St. Petersburg de studeerkamer van Peter de Grote. In deze kamer staat een horizontale tafelklok van Benner op een tafel. Er zijn ook andere klokken van zijn hand bekend. Deze klok, die in het centrum van de uurwerkmakerij in Duitsland, Augsburg, is gemaakt heeft alle kenmerken waaraan een meesterstuk moest voldoen en het is niet ondenkbaar dat Benner met deze klok als meester tot het gilde werd toegelaten.